Varlıkların Fıtrî ve İradi Tesbihi
يُسَبِّحُ لِلّٰهِ مَا فِي السَّمٰوَاتِ وَمَا فِي الْاَرْضِۚ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُۘ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ
“Göklerde ve yerde ne varsa hepsi Allah’ı tesbih eder. Mülk O’nundur, hamd O’nadır. O her şeye kadirdir.” (Teğâbun 1)
Kuran’da geçen “tesbih” kavramı, varlıkların hem iradi (bilinçli) hem de gayri iradi (fıtrî) olarak Allah’ı tanıyıp O’na ibadet etmeleri anlamında kullanılır. Bu ayetler, kainattaki her şeyin Allah’ı tesbih ettiğini, bu tesbihin bazen insanın anladığı dilde, bazen de varlıkların yaratılışları ve halleriyle olduğunu ifade eder.
Varlıkların İradi Tesbihi: Meleklerin ve insanların bilinçli bir şekilde Allah’ı anması ve yüceltmesidir. Melekler, Allah’ı gece gündüz bıkıp usanmadan tesbih eder. Onlar, Allah’a itaatte kusur etmezler ve O’nu her daim övgüyle anarlar. Aynı şekilde, Allah’a inanan insanlar da iradi olarak, bilinçli bir şekilde Allah’ı tesbih ederler. Bu, kulluğun bir ifadesi ve Allah’ın büyüklüğünü tanımanın bir sonucudur.
– “Onlar, bıkıp usanmaksızın gece gündüz (Allah’ı) tesbih ederler.” (21:20)
– “Kuşkusuz Rabbin katındakiler O’na kulluk etmekten kibirlenmezler, O’nu tesbih eder ve yalnız O’na secde ederler.” (7:206)
Gayri İradi (Fıtrî) Tesbih: Fıtrî tesbih, canlı ve cansız tüm varlıkların yaratılışları gereği Allah’ı tanımaları ve yüceltmeleridir. Bu, bir ağacın büyümesi, bir kuşun uçması, suyun akışı, hatta taşların ve dağların sessiz duruşuyla Allah’ı yüceltmesidir. Kainattaki her şey, yaratılışları gereği, varlıklarıyla Allah’ı tesbih eder. Ancak insanlar, bu tesbihi her zaman kavrayamayabilirler.
– “Yedi gök, yer ve bunlarda bulunan herkes O’nu tesbih eder. O’nu övgü ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur. Ne var ki siz, onların tesbihini anlamazsınız.” (17:44)
– “Göklerde ve yerde bulunanlarla dizi dizi kuşların Allah’ı tesbih ettiklerini görmez misin?” (24:41)
Varlıkların Tesbihinin İki Yönü. Fiziksel Hâl ve Davranış: Canlılar ve cansız varlıklar, yaratılışları ve hareketleri ile Allah’ı tesbih eder. Örneğin, kuşların kanatlarını açıp uçmaları, Allah’ın kudretini ve sanatını gösterir. Gök gürültüsü, meleklerin tesbihi olarak nitelendirilir. Dağlar, taşlar, ağaçlar, denizler ve tüm varlıklar, sessiz bir dille Allah’ı zikreder.
Öte yandan; her varlık, kendine özgü bir dille Allah’ı tesbih eder. Bu tesbih, insanların anlamayabileceği bir tesbihtir, ancak her varlık Allah’ın varlığını ve birliğini bu şekilde yansıtır. Örneğin, bir arının bal yapması, bir çiçeğin açması, güneşin doğup batması, her biri Allah’ın emriyle gerçekleşir ve bu eylemler O’nun yüceliğinin bir tesbihidir.
Tesbihin Evrenselliği var tabi. :Meleklerin Tesbihi: Melekler, Allah’ın en saf varlıklarıdır ve O’na kusursuz bir şekilde ibadet ederler. Kuran’da meleklerin Arş’ı taşıyanlar olarak Allah’ı tesbih ettiği, Rableri için mağfiret diledikleri belirtilir.
Sonuç: Kuran’daki bu ayetler, kainattaki her varlığın, gerek iradi (bilinçli) gerekse gayri iradi (fıtrî) olarak Allah’ı tanıdığı, yücelttiği ve O’na ibadet ettiğini ortaya koyar. İnsan, bu evrensel tesbihi idrak edebilecek, kavrayabilecek yetiye sahiptir ve bu, insanın Allah’ı tanıma ve O’na ibadet etme sorumluluğunu daha da pekiştirir. Varlıkların Allah’ı tesbihi, O’nun yüceliğini, büyüklüğünü ve kudretini anlatır; bu da insanı, O’nu tanımaya ve O’na teslim olmaya çağırır. (M. Talat Uzunyaylalı)
KURAN UFKU 